مونوکسید کربن و اثرات آن

مونوکسید کربن با فرمول CO وزن مولکولی ۲۸٫۰۱ نقطه ذوب ۲۰۷ درجه سانتی گراد و نقطه جوش ۱۹۲ درجه سانتیگراد، گازی است بی رنگ و بی بو که حاصل احتراق ناقص زغال و سوخت های فسیلی است .
حد طبیعی آن در هوا ۰٫۰۱ تا ۰٫۲ قسمت در میلیون (حجمی) است.در مناطق شهری معمولا زیر ۱۷ قسمت در میلیون است ولی در شهر تهران در ساعات ترافیک و بعضی مناطق برای کوتاه مدت تا ۵۰ PPM و حتی بیشترهم گزارش شده است .

در محیط های بسته و کارگاه ها غالبا از ۱۰۰ PPM هم تجاوز می نماید . مونوکسید کربن چهار نوع اثر مهم بر اعمال فیزیولوژیکی انسان دارد :
۱) اثرات قلب و عروق
۲) رفتار های عصبی
۳)اثر Fibrinolysis
۴) اثر بر جنین
هیپوکسی که بوسیله مونوکسید کربن ایجاد می شود منج ر به نارسایی در اعمال حسی و عضلات مثل مغز، قلب، جدار داخلی عروق خونی و پلاکت ها می شود.

با توجه به اینکه میل ترکیبی مونوکسید کربن با هموگلوبین خون حدود ۲۲۰ برابر بیشتر از اکسیژن است، در محیط های آلوده کربوکسی هموگلوبین خون به سرعت افزایش می یابد .

در جوانان با رسیدن کربوکسی هموگلوبین خون به %۵ ظرفیت اکسیژن گیری بدن پایین آمده و اثرات آن رو ی قلب به وضوح نشان داده شده است. در جدول ۳ و ۴ اثر روی سلامت انسان که در اثر تماس با غلظت های مختلف CO و افزایش کربوکسی هموگلوبین بوجود می آید، مشاهده می شود.

در مورد رابطه بین غلظت مونوکسید کربن هوا و کربوکسی هموگلوبین خون مدل های زیادی ارائه شده است. رابطه haldane غلظت کربوکسی هموگلوبین خون را با غلظت CO در هوا نشان می دهد:
که COHb و O2Hb به ترتیب غلظت های کربوکسی هموگلوبین و اکسی هموگلوبین در خون هستند و PCO و PO2 فشار جزئی CO و O2 در هوا و M عدد ثابت معمولاً ۲۱۰ می باشد .

COHb و O2Hb غلظت های اکسی هموگلوبین و کربوکسی هموگلوبین هستندکه معمولا به صورت درصد نسبت به اشباع بیان می شوند و M عدد ثابت، معمولا برابر ۲۱۰ می باشد که نشان می دهد میل ترکیبی CO حدود ۲۱۰ برابر O2 است و PCO و PO2 فشار جزئی یا غلظت CO و O2 در هوا می باشند مثلا اگر غلظت CO در هوا به ۱۰۰ پی پی ام برسد نسبت COHb به Hb2O معادل ۰/۱ یا ۱۰ درصد خواهد رسید.در فرمول تغییر یافته Chovin که به صورت درصد داده شده است:

COHb = 0.0966 – ۰٫۲۸

که اگر میانگین غلظت چهار ساعته CO برابر ۱۰۰ پی پی ام باشد، کربوکسی هموگلوبین خون به و ۹/۳۲ خواهد رسید که نزدیک به عدد قبلی است.

در مدل های فوق زمان تماس ۸ ساعت در نظر گرفته شده است . ضمنا Peterson و Stewart مطالعه ای روی تعداد جوان داوطلب با غلظت های متفاوت co برای مدت زمانی از ۳۰ دقیقه تا ۲۴ ساعت (کمتر از زمان لازم برای رسیدن به تعادل) انجام دادند و COHb خون افراد را مرتبا اندازه گیری نمودند و درنتیجه به فرمول زیر رسیدند :

Log%COHb = 0/85753 LogC + 0/62995 Logt – ۲/۲۹۵۱۹

که در آن co برحسب پی پی ام و t مدت تماس بر حسب دقیقه می باشد . همانطور که در این معادله ملاحظه می شود زمان تماس به عنوان عامل موثر در جذب CO و تشکیل کربوکسی هموگلوبین مورد توجه قرار گرفته است.

منبع:کتاب جامع بهداشت عمومی نوشته ی دکتر منصور غیاث الدین